Μια απόπειρα κατανόησης της κομματοκρατίας στην Κύπρο

Με αφορμή τους διορισμούς των ΔΣ των ημικρατικών οργανισμών και τις σχετικές επικρίσεις που ακούστηκαν, χρησιμοποιήθηκε κατά κορόν και ο όρος κομματοκρατία. Όπως όλες οι έννοιες στην Κύπρο δεν ορίζονται,έτσι και η χρήση της έννοιας «κομματοκρατία» χρησιμοποιείται με ένα νεφελώδες περιεχόμενο που δε συμβάλλει στην κατανόηση των πολιτικών εξελίξεων.
Το φαινόμενο της κομματοκρατίας στην Κύπρο άρχισε να εδραιώνεται από το 2003, με την εκλογή του Τάσσου Παπαδόπουλου στο αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας. Οι αφετηρίες της κομματοκρατίας βρίσκονται στην Προεδρία του Γιώργου Βασιλείου (1988-1993), όταν άρχισε να διαμοιράζει τις θέσεις των ημικρατικών και δημόσιων οργανισμών αναλογικά στα κόμματα. Από τότε άρχισε η λαφυραγώγηση του κράτους από τα κόμματα, η εξωθεσμική λειτουργία της πολιτικής και τελικά η πλήρης επιβολή σήμερα των κομμάτων στο κράτος.
Κόμματα υπήρχαν και προηγουμένως και λειτουργούσαν ως διαμεσολαβητές ανάμεσα στο κράτος - ιδιοκτήτη του πολιτικού συστήματος – και την κοινωνία. Όμως μέχρι το 2003 ο φορέας της κρατικής εξουσίας ήταν και ο φορέας της πολιτικής και του δημόσιου χώρου. Ή διαφορετικά, υπήρχε διάκριση ανάμεσα στην κρατική εξουσία και το κόμμα και η πρωτοκαθεδρία ανήκε στο φορέα της κρατικής εξουσίας.
Από το 2003 άρχισε να εισάγονται αυθαίρετα οι αδόκιμοι όροι «συγκυβερνώντας κόμματα» και «αξιωματική αντιπολίτευση» παρόλο που το πολιτικό σύστημα είναι προεδρικό. Η λεγόμενη διάκριση των εξουσιών αποδομείται και το σύστημα ουσιαστικά μετατρέπεται σε κοινοβουλευτικό. Η κρατική εξουσία –εκτελεστική και νομοθετική -ενοποιείται από το κόμμα το οποίο λειτουργεί εξωθεσμικά.
Το 2008 με την εκλογή Χριστόφια στην Προεδρία της Δημοκρατίας το φαινόμενο επικρατεί πλήρως και εμπεδώνονται οι αδόκιμοι όροι «κυβερνών κόμμα», «συνεργαζόμενα κόμματα» και «αξιωματική αντιπολίτευση».
Η κομματοκρατία δεν ταυτίζεται με την κομματαρχία. Ο Γιώργος Λουκαϊδής, μέλος της Κ.Ε. του ΑΚΕΛ, σημείωνε σε ένα κείμενό του στην εφ. «Ο φιλελεύθερος» στις 15/7/2009: «Η κομματοκρατία, όπως απαξιωτικά αναφέρται ο όρος από κάποιους, δεν συνιστά παρά τη μορφή της δημοκρατίας που η πλειοψηφία των κρατών στον κόσμό έχει επιλέξει ως σύστημα διακυβέρνησης και διαχείρισης της εξουσίας». Η αναφορά αυτή φανερώνει άγνοια της λειτουργίας των πολιτικών συστημάτων που κατ΄ ευφημισμό ονομάζονται δημοκρατίες. Είναι γεγονός ότι στις πιο πολλές χώρες τα κόμματα διαμεσολαβούν ανάμεσα στην κοινωνία και το κράτος και νομιμοποιούνται στην εξουσία με την ψήφο των πολιτών. Δηλαδή τα κόμματα άρχουν με την κατάληψη της κρατικής εξουσίας. Όμως η πολιτική και ο δημόσιος χώρος εκεί ταυτίζονται με τις δράσεις των φορέων της κρατικής εξουσίας.Κυρίαρχο είναι το κράτος και όχι το κόμμα. Αυτή είναι η κομματαρχία.
Στην κομματοκρατία το πολιτικό σύστημα, που εισάγει το Σύνταγμα, υποχωρεί υπέρ του κομματικού συστήματος το οποίο και κυριαρχεί επί του τυπικού πολιτικού συστήματος, όπως καθορίζεται από το Σύνταγμα. Οι κρατικοί θεσμοί τελικά χειραγωγούνται από το κόμμα, το οποίο ουσιαστικά είναι κυρίαρχο. Ή διαφορετικά οι κρατικοί θεσμοί είναι εκτελεστικά όργανα του κομματικού κατεστημένου.
Το κόμμα όμως δεν αποτελεί συνιστώσα του Συντάγματος. Ή διαφορετικά, το σύνταγμα αγνοεί το κόμμα, δεν υπάρχει νομική κατοχύρωσή του, ώστε η λειτουργία του να συνάδει με τις αρχές της πολιτείας.Έτσι η πολιτική αναπτύσσεται εξωθεσμικά και αφήνεται στους συσχετισμούς δύναμης. Η πολιτική λειτουργία μεταφέρεται εκτός της κρατικής εξουσίας, στα κόμματα που διεκδικούν να ορίζουν εκείνα, κατά τη βούληση της κομματικής γραφειοκρατίας, το «κοινωνικό συμφέρον». Το οποίο και αντιλαμβάνονται ως σύνθεση των συμφερόντων με βάση τους συσχετισμούς δύναμης των διαφόρων ομάδων.
Αυτή την περίοδο στην Κύπρο βιώνουμε την κομματοκρατία. Η πολιτική λειτουργία και δυναμική, ο λεγόμενος δημόσιος χώρος, έχει μεταφερτεί εκτός των κρατικών θεσμών. Πρωταγωνιστές πια καθημερινά είναι τα κόμματα που είτε μιλούν εκ μέρους της κυβέρνησης είτε διεκδικούν από την κυβέρνηση.
Αυτή η μετάλλαξη του πολιτικού συστήματος στην Κύπρο ενέχει τεράστια σημασία. Η πολιτική δε θα είναι ποτέ πια η ίδια, αφού δημιουργούνται νέες δυναμικές. Φυσικά το πολιτικό ερώτημα είναι: κάτω από ποια δεδομένα πολιτικά και κοινωνικά επεβλήθηκε η κομματοκρατία στην Κύπρο; Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα μπορεί να είναι υποβοηθητική στην κατανόηση των μελλοντικών πολιτικών εξελίξεων. Και η εξέλιξη του πολιτικού συστήματος δεν είναι μονόδρομος. Γιατί οι κομματικές γραφειοκρατίες και η κοινωνία –με την ανοχή της - μπορεί να νομιμοποιούν μια αλλαγή , όπως αυτή της κομματοκρατίας, αλλά οι αφετηρίες να είναι διαφορετικές, δηλαδή να μην ταυτίζεται στο δεδομένο χρόνο το κομματικό με το κοινωνικό συμφέρον. Τότε η σύγκρουση είναι αναπόφευκτη ανάμεσα στην κομματική ολιγαρχία και την κοινωνία.
Παράλληλα η κομματοκρατία ως πολιτικό σύστημα στην Κύπρο αναγκαστικά επηρεάζεται από τις πλανητικές εξελίξεις. Ειδικότερα η νέα τεχνοδικτυακή επικοινωνία και η διάχυση της πολιτικής στους πολίτες μέσω μιας εικονικής πραγματικότητας, δημιουργεί μια νέα δυναμική που θέτει υπό αμφισβήτηση και την κομματαρχία και την κομματοκρατία.
Η αυθαίρετη λοιπόν μετάλλαξη του πολιτικού συστήματος στην Κύπρο με την τυπική πλέον λειτουργία του συντάγματος, με την κομματική κυριαρχία και τη διαπλοκή της με τα ΜΜΕ και την οικονομική ολιγαρχία στον καθορισμό του κοινωνικού συμφέροντος, παρωδικά επιφέρει και θα επιφέρει μια επιβάρυνση της ζωής των πολιτών. Όμως η εξοικείωση των πολιτών με αυτή τη νέα πραγματικότητα, τη στηριγμένη στη δύναμη – όχι στην εξουσία – δημιουργεί και ευοίωνες προοπτικές για την κοινωνία, όταν αυτή αντιληφθεί τη δική της δύναμη και θελήσει να την επιβάλει, δηλαδή να την μετατρέψει σε νόμο με καθολική ισχύ.